Đại lục Scotland nằm về phía bắc và chiếm một phần ba diện tích của đảo Anh, đảo này nằm ngoài khơi bờ biển tây bắc châu Âu lục địa. Tổng diện tích của Scotland là 78.772 km²[99]. Biên giới trên bộ duy nhất của Scotland là với Anh, có chiều dài 96 km và nằm giữa lưu vực sông Tweed trên bờ biển phía đông và vịnh Solway tại phía tây. Scotland giáp Đại Tây Dương trên bờ biển phía tây và giáp biển Bắc trên bờ biển phía đông. Đảo Ireland chỉ cách 21 km tính từ bán đảo Kintyre phía tây nam Scotland;[100] Na Uy nằm cách 305 km về phía đông và quần đảo Faroe nằm cách 270 km về phía bắc.

Phạm vi lãnh thổ của Scotland về tổng thể được lập ra theo Hiệp định York năm 1237 giữa hai vương quốc Scotland và Anh[101] và Hiệp định Perth năm 1266 giữa Scotland và Na Uy.[17] Các ngoại lệ quan trọng gồm đảo Man để mất vào tay Anh trong thế kỷ XIV; các nhóm đảo Orkney và Shetland thu được từ Na Uy vào năm 1472;[99] và Berwick-upon-Tweed để mất cho Anh vào năm 1482.

Trung tâm địa lý của Scotland nằm cách vài km tính từ làng Newtonmore thuộc Badenoch.[102] Điểm cao nhất Scotland là đỉnh của Ben Nevis với độ cao 1.344 m trên mực nước biển, còn sông dài nhất Scotland là sông Tay với chiều dài 190 km.[103][104]

Địa chất và địa mạo

Toàn bộ Scotland bị các phiến băng bao phủ trong các kỷ băng hà thế Pleistocen và cảnh quan chịu tác động nhiều từ việc đóng băng. Theo quan điểm địa chất, Scotland có ba phân vùng chính. Highlands and Islands (vùng cao và đảo) nằm về phía bắc và phía tây của đứt đoạn ranh giới Highland chạy từ Arran đến Stonehaven. Bộ phận này phần lớn gồm các đá cổ từ kỷ Cambri và tiền Cambri, nó được nâng lên trong kiến tạo sơn Caledonia muộn. Xen kẽ là đá mác ma xâm nhập thuộc kỷ nguyên gần đây hơn, tàn dư của nó hình thành các khối núi như Cairngorms và Cuillins trên đảo Skye.

Một ngoại lệ đáng kể ở trên là thành lớp chứa hoá thạch của đá cát kết đỏ cũ, phát hiện chủ yếu dọc bờ biển vịnh Moray. Highlands nhìn chung có địa hình nhiều núi và có các điểm cao nhất của quần đảo Anh. Scotland có trên 790 đảo, được phân thành bốn nhóm chính: Shetland, Orkney, Nội Hebrides và Ngoại Hebrides. Scotland có một số thực thể nước gồm Loch Lomond và Loch Ness. Một số phần của đường bờ biển gồm có machair, một loại đất đồng cỏ đụn cát thấp.

Central Lowlands (miền trung đất thấp) là một thung lũng tách giãn chủ yếu gồm các thành hệ Đại Cổ sinh. Nhiều trầm tích này có tầm quan trọng về kinh tế do tại đó có đá chứa than và sắt, cung ứng cho cách mạng công nghiệp tại Scotland. Khu vực này cũng trải qua hiện tượng núi lửa mạnh, đỉnh Arthur's Seat tại Edinburgh là tàn dư của một núi lửa từng lớn hơn nhiều. Khu vực này tương đối thấp, song các ngọn đồi như Ochil và Campsie Fells hiếm khi xa khỏi tầm mắt.

Southern Uplands (vùng cao miền nam) là một dãy các ngọn đồi chạy dài khoảng 200 km, giao cắt với nhiều thung lũng rộng. Chúng nằm tại phía nam của đường đứt đoạn thứ nhì (đứt đoạn vùng cao miền nam) chạy từ Girvan đến Dunbar.[105][106][107] Nền địa chất phần lớn gồm trầm tích kỷ Silur nằm cách nay 4–500 triệu năm trước. Điểm cao nhất Southern Uplands là Merrick với 843 m.[16][108][109][110] Southern Uplands có ngôi làng nằm ở độ cao lớn nhất tại Anh Quốc, đó là Wanlockhead với độ cao 430 m trên mực nước biển.[107]

Khí hậu

Khí hậu Scotland có tính ôn hoà và đại dương, có xu hướng rất hay thay đổi. Do có hơi ấm từ hải lưu Gulf Stream từ Đại Tây Dương, Scotland có mùa đông dịu hơn nhiều (song mùa hè mát hơn và mưa nhiều hơn) so với các khu vực có vĩ độ tương tự, như Labrador, miền nam Scandinavia, hay bán đảo Kamchatka bên bờ kia lục địa Á-Âu. Tuy nhiên, nhiệt độ tại Scotland nhìn chung là thấp hơn so với phần còn lại của Anh Quốc, nhiệt độ thấp nhất từng ghi nhận được tại Anh Quốc là -27,2 °C đo tại Braemar trên dãy Grampian vào ngày 11 tháng 2 năm 1895.[111] Nhiệt độ trung bình cao nhất trong ngày vào mùa đông là 6 °C tại Lowlands, còn trung bình cao nhất trong ngày vào mùa hè là 18 °C. Nhiệt độ cao nhất từng ghi nhận được là 32,9 °C tại Greycrook, Scottish Borders vào ngày 9 tháng 8 năm 2003.[112]

Miền tây Scotland thường ấm hơn so với miền đông nhờ ảnh hưởng của các dòng hải lưu trên Đại Tây Dương và nhiệt độ mặt nước biển thấp hơn trên biển Bắc. Tiree thuộc nhóm đảo Nội Hebrides là một trong những nơi nhiều nắng nhất Scotland, với trên 300 giờ nắng trong tháng 5 năm 1975.[112] Lượng mưa tại Scotland khác biệt theo vùng, cao nguyên miền tây Scotland là nơi có mưa nhiều nhất, với lượng hàng năm tại một vài nơi vượt trên 3.000 mm.[113] Phần lớn vùng thấp của Scotland có lượng mưa dưới 800 mm mỗi năm.[114] Tuyết lớn ít khi xuất hiện tại vùng thấp, song phổ biến dần theo độ cao. Braemar trung bình mỗi năm có 59 ngày có tuyết rơi,[115] trong khi nhiều khu vực ven biển trung bình mỗi năm có ít hơn 10 ngày có tuyết rơi.[114]

Động thực vật

Sinh vật hoang dã của Scotland mang đặc trưng của vùng tây-bắc châu Âu, song một vài loài thú lớn như linh miêu, gấu nâu, sói, nai, moóc bị săn bắn đến tuyệt chủng từ thời kỳ trước đây. Scotland có nhiều cá thể hải cẩu và các khu làm tổ quan trọng quốc tế của nhiều loại chim biển như ó biển.[116] Đại bàng vàng có tầm quan trọng của một biểu trưng quốc gia.[117]

Trên các đỉnh núi cao, có thể trông thấy các loài như gà gô trắng, thỏ núi và chồn ecmin.[118] Tàn dư của rừng thông Scot bản địa vẫn tồn tại[119] và trong các khu vực này có chim mỏ chéo Scotland, là loài chim đặc hữu và có xương sống duy nhất của Anh Quốc, ngoài ra còn có các loài capercaillie, mèo hoang Scotland, sóc đỏ và chồn thông.[120][121][122] Nhiều loài động vật được đưa lại vào Scotland, như đại bàng biển đuôi trắng vào năm 1975, và diều hâu đỏ trong thập niên 1980,[123][124] và có các dự án thử nghiệm liên quan đến hải ly và lợn rừng. Ngày nay, phần lớn rừng Caledonia bản địa còn lại nằm trong vườn quốc gia Cairngorms, và tàn dư của rừng còn lại trong 84 địa điểm khắp Scotland. Trên bờ biển phía tây, tàn dư của rừng mưa Celt cổ đại vẫn còn, đặc biệt là trên bán đảo Taynish, các rừng này đặc biệt hiếm do mức độ phá rừng cao trong suốt lịch sử Scotland.[125][126]

Thực vật tại Scotland đa dạng, có các loài cây rừng lá rộng và lá kim, đồng hoang, lãnh nguyên. Tuy nhiên, trồng trọt thương mại quy mô lớn và quản lý môi trường sống đồng hoang vùng cao để chăn thả cừu, cũng như các hoạt động thể thao ngoài trời thương mại có tác động đến phân bổ động thực vật bản địa.[127] Cây cao nhất Anh Quốc là một cây lãnh sam lớn trồng cạnh Loch Fyne, Argyll vào thập niên 1870, và cây thanh tùng tại Fortingall có thể đã 5.000 năm tuổi và có lẽ là cây sống lâu nhất tại châu Âu.[128][129][130] Mặc dù số lượng các loài thực vật có mạch bản địa thấp so với tiêu chuẩn thế giới, song hệ thực vật rêu đáng kể của Scotland có tầm quan trọng toàn cầu.[131][132]